Bağlaç olan “de/da” ayrı yazılır. Ek olan “-de/-da” bitişik yazılır.
Cümledeki “-de/-da” nın bağlaç mı, ek mi olduğunu anlamanın en pratik yolu; Kullandığınız cümlede “de/da”yi çıkardığınızda anlam eğer bozuluyor ise bu “de/da” ek olan “-de/-da” dir. Eğer anlam bozulmuyor ise bu “de/da” bağlaç olan “de/da” dir.
Örnek: Ayşe de kitap okuyor → Ayşe kitap okuyor. De’yi çıkardığımızda anlam bozulmadığına göre burada ‘de’ ayrı yazılır. Oysa bitişik yazılan ‘de’ ve ‘da’yı çıkarıp okursanız, anlamın bozulduğunu göreceksiniz.
Örnek: Masada üç kitap var → Masa üç kitap var. Bu örnekte ‘da’yı çıkarınca cümlenin anlamı bozulduğuna göre burada ‘da’ ayrı değil, bitişik yazılır.
Ayrı ‘de’ ve ‘da’ yerine ‘dahi’ sözcüğü ‘De’ ve ‘da’nın ayrı mı, bitişik mi olduğunu anlamanın diğer kolay yolu şu: Cümlede ‘de’ ve ‘da’ yerine ‘dahi’ sözcüğünü kullanın. Anlam bozuluyorsa ‘dahi’ anlamında değildir, ayrı yazılmaz.
Örnek: Bende bilet var → Ben dahi bilet var! (Anlam bozuldu.) Ben de yaparım → Ben dahi yaparım. (Anlam bozulmadı – ‘de’ ayrı.) Bu da başka bir sağlama yöntemi. Hatta alışkanlık edinmeniz ve doğru kullanımın refleks haline gelmesi için bu yöntemi sık sık kullanabilirsiniz.
‘De’ ve ‘da’ için birkaç ilave ipucu Eylemlerden (fiilden) sonra gelen ‘de’ ayrı yazılır. Örnek: Şimdi gel de inanma! Ayrı yazılan ‘de’ ve ‘da’ hiçbir zaman ‘te’ ve ‘ta’ biçiminde yazılmaz. Yanlışa örnek: Gidip te gelmemek var. Ya sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır: ya da ‘De’ ve ‘da’ bağlacını kendisinden önceki sözcükten kesme ile ayırmak yanlıştır. Yanlışa örnek: Ayşe’de geldi, Kitabın kapağına’da dikkat et.
Ayrı yazılan (Bağlaç) '-de, -da' örnekleri
-Sen de mi Leyla? -Bana hediye de mi aldın? -Kardeşin de mi seninle aynı okuldan mezun? -Türkçeden de matematikten de kalmışım. -Bugün de okula gitmezsem sınıfta kalacağım. -O filmi ben de seyrettim. -Bence Aslı da bu işten anlamıyor. -Çocuğun okuduğu şiir de şiirdi hani. -Aldıkları araba da araba yani. -Sen sınavı kazanacaksın da ben göreceğim. -Sanki bu işten anlıyorsun da konuşuyorsun. -Büyüyecek de adam olacak da bize bakacak. -Okula kadar geldin de bir selam vermedin. -İzmir’e kadar geldin de yanıma uğramadın. -Kardeşin de mi bizimle gelecek?(Şaşma) -Ufaklık kalemi vermem de vermem diyor.(İnat) -Ailesiyle kavga etti de evi terk etti.(Sebep) -Dışarı çık da göreyim. -Pansiyona kaydını yaptı da yerleşmedi. -Bize gelmiş de fazla kalmamış. -Koş da gel. -Ne iyi ettin de geldin. -Gelse de oturmaz. -Okursa da anlamaz.